شوخ طبعي در آثار سنايي
«شوخ‌طبعي در آثار سنايي» اثر حرمت مصلح رشت‌آبادي است که از ديدگاه فرماليست‌ها و ساختارگرايان به بررسي آثار اين شاعر پرداخته شده است.
کتاب «شوخ‌طبعي در آثار سنايي» ??? صفحه است و با شمارگان ??? نسخه، سال ???? از سوي انتشارات نگار کمال چاپ شده‌است.
مقدمه اين کتاب با عنوان «شعر ترجمان روح انسان و هنري زباني» و به قلم دکتر«علي‌اکبر کمالي‌نهاد» نوشته شده‌است.
در بخشي از اين مقدمه آمده است که: با تاملي در تاريخ شعر و متون ادب فارسي در قرن ششم تا هشتم مي‌توان دريافت که کاربرد مطايبه و شوخ طبعي در بيشتر اشکال استفاده مي‌شده و در اين دوره نابساماني‌هاي اجتماعي و سياسي موجب گسترش ادبيات تعليمي و نفوذ هرچه بيشتر عرفان و تزکيه اخلاقي شده است.
سنايي با شگردها و تاکتيک‌هاي متنوعي متناسب با موقعيت و اقتضاي کلام شوخ‌طبعي را چاشني سخنش کرده و از مطايبه ، طنز، هجو، هزل، طعنه، تمثيل طنزآميز، کاريکماتور، حکايات تمثيلي شوخ‌مابانه، گفت و گوي ظريف بهره جسته است.
گونه‌هاي شوخ‌طبعي به‌کار رفته در سخن سنايي، کاربرد طنزهاي اجتماعي، مذهبي، موقعيتي و بياني، کاريکماتورو کنايه‌هاي طنزآميز با بسامد بالا است و دقت در نوع بيان و لحن کلام و بهره‌گيري از لحن طنزآميز و بيان همراه با نيشخند نسبت به ديگر شيوه‌ها مطايبه در سخن سنايي بيشتر آمده است.
کتاب حاضر شامل چهار فصل است که نويسنده در فصل نخست آن کوشيده سنايي و جايگاه شعري او را به مخاطب معرفي کند، شرح زندگينامه سنايي، معرفي آثار و سبک اين شاعر ، ساحت‌هاي وجودي شعر و جنبه‌هاي تاريک آثار اين شاعر، کنکاش در مدار خاکستري و مواضع روشن آثار سنايي، نگاهي به شاکله عصر زيستي و روابط اجتماعي و سياسي حاکم بر جامعه و جايگاه سنايي در تاريخ شعر فارسي از جمله مطالبي است که در اين بخش ارايه شده است.
در فصل دوم اين کتاب، شوخ‌طبعي و اشکال مختلف آن از زبان ادب و نظريه فرماليست‌هاي روسي و ساختارگريان بررسي شده‌است و با بيان تقسيم‌بندي شعر از نظر معنا، ماهيت و اغراض، کوشيده شده است که انواع شوخ‌طبعي ، چگونگي مطايبه‌آميز بودن متن، نظريه‌هاي رايج در متون مطايبه‌اي، اهميت و ارزش شوخ‌طبعي، نقش خنده و لبخند، انگيزه‌هاي رواني، اجتماعي ، سياسي و هنري شوخ طبعي و شرح لطيفه، جوک، کمدي، طعنه کنايه‌اي شرح داده شود و نويسنده فرآيند ارتباطي، نقش پيام و انواع هنجارگريزي و قاعده افزايي را توضيح داده است.
فصل سوم اين کتاب به شرح نمونه‌هايي از آثار سنايي با چاشني شوخ‌طبعي پرداخته و کوشيده است تا طنز اجتماعي، مذهبي و موقعيتي، هزل، انگيزه‌هاي شخصي و تفنني در کنار اهداف تعليمي اين شاعر را عنوان کند.
ابوالمجد مجدودبن آدم سنايي غزنوي يا حکيم سنايي (???–??? قمري)، شاعر و عارف برجسته و از بزرگ‌ترين شاعران قصيده‌گو و مثنوي‌سراي زبان پارسي در سده پنجم هجري است.
قصايد، غزليات، رباعيات، قطعات و مفردات سنايي در در قالب ديوان اشعار اين شاعر منتشر شده و حديقه الحقيقه، طريق‌التحقيق، سيرالعباد الي المعاد، کارنامه بلخ، عشق‌نامه، عقل‌نامه و مکاتيب از ديگر آثار ايشان است.