کتاب کان لم یکن یک دنیای غیر واقعی اما آشنا
نویسنده: سارا ملاعباسی
خلق کمدیهای موقعیت و قرار دادن افراد نادان در شرایط بحرانی یکی از موقعیتهایی است که میتواند ایجاد طنز کند و به نوعی کمدی موقعیت بسازد.
کتاب «کان لم یکن» به نویسندگی امیرعلی نبویان داستان جزیرهای به نام استرایک (به معنای ضربه و برخورد) است که هیچ یک از کشورهای جهان آن را به رسمیت نمیشناسند.
این جزیره گنجی بزرگ در خود داشته و در دورانهای حساس تاریخی مثل جنگ جهانی دوم یکی از نقاط مهم برای طرفین بوده، اما بعد از جنگ جهانی دوم از سوی دیگر کشورها «کان لم یکن» تلقی شده است.
کتاب کان لم یکن
این در حالی است که پادشاه استرایک در تلاش است تا با سایر کشورها ارتباط برقرار کند و با این هدف وارد داستان پیچیدهای میشود.
در استرایک همه چیز فانتزی و کنایه آمیز است
جزیره استرایک که محل اتفاق تمام حوادث کتاب است، جزیرهای تماماً فانتزی است که نویسنده آن را تعریف کرده؛ از علت اینکه به رسمیت شناخته نمیشود تا نام پادشاه و گنجی که در آن مخفی شده است.
پادشاه جزیره فردی به نام «تام» است که به خاطر چند دقیقه بزرگتر بودن از برادر دوقلویش «جری» بر تخت پادشاهی نشسته است. اما این جری است که سکان بیشتر امور را در دست دارد و نقشههایش یکی پس از دیگری رنگ واقعیت میگیرد.
نقشههای او غالباً موقعیتهای متعددی ایجاد میکند، با مفاهیم وطندوستی پیوند میخورد و زندگی مردم را تحت تاثیر قرار میدهد. به طوری که در بخشی از کتاب آمده است:
«ملتی که تا همین چند دقیقه پیش سرشان به کارشان بود و زندگی را در سرسبزی مزارع و سرزندگی فرزندان و غُل خوردن قابلمه آش میدیدند، بیآنکه متوجه باشند، نزدیک بود با مفهوم منافع ملی آشنا شوند که ناگهان یک چیز دیگری آمد و مثل غلتک از روی آن رد شد: غرور ملی!»
نکته دیگر این کتاب نثر نویسنده است؛ امیرعلی نبویان که سابقه نویسندگی نمایشنامه و داستان کوتاه طنز را در کارنامه خود دارد، این بار در نوشتن داستان بلند یا رمان نیز از نثر یکدست و کنایهآمیز استفاده کرده است.
نثری که متکلف نیست اما با پیچ و تاب دادن به جملات و استفاده از لغاتی که کمتر به گوشمان خورده است فضاسازی میکند و با لحنی طنزآمیز داستان را پیش میبرد.
این نثر ممکن است بنا به سلیقه و سابقه خوانندگان، یا دلنشین باشد و یا سبب نیمه تمام ماندن کتاب شود. اما در کل متفاوت است و گاهی به نثر آثار ایرج پزشکزاد نزدیک میشود.
طنز کان لم یکن کجاست؟
کان لم یکن کتابی نیست که در هر سطر یا هر صفحه مخاطب را به قهقهه بیندازد. بلکه این کتاب کمدیای است که از تراژدی متبلور شده و خواننده با خواندن آن لبخندی کوچک اما عمیق میزند و اتفاقات پیش آمده را به خوبی درک میکند.
به طوری که میتوان گفت حتا نام فصلهای کتاب نیز هوشمندانه انتخاب شده و هدف نویسنده را در یک عبارت به خواننده میرساند.
اوج طنز کتاب به آدمهایی مثل جری بر میگردد که در موقعیتهای بحرانی قرار گرفته و سرنوشت برادر و اهالی جزیره را تغییر میدهد.
علاوه بر این که بلاهت آدمها در موقعیتهای حساس سبب طنز میشود، بیرون بودن خواننده از وقایع یا به تعبیری «بیرون گود نشستن» او باعث میشود بیشتر به موقعیتها نزدیک شود و از نادانی آدمها به خنده بیفتد.
وقایعی مثل ازدواج تام با پادشاه چین و یا به امانت گذاشتن اتاق کهربا به ازای دریافت کالا از کشورهای دیگر.
در نهایت میتوان آخرین اثر چاپ شده امیرعلی نبویان را کتابی دانست که در ۷۷ صفحه، مخاطبش را با دنیای غیر واقعی اما سیاستهایی آشنا مواجه میکند، او را به خنده میاندازد و با تعلیق بجا (که هم داستان تمام میشود و هم جایی برای ادامه داشتن جلد بعدی پیدا میکند) او را به فکر فرو میبرد.
کتابی که با همکاری نشر «خوب» به چاپ رسیده و گویا عمق آن از ۷۷ صفحه بیشتر است.
پایان
برای مطالعه معرفی و نقد سایر کتابهای طنز اینجا کلیک کنید.