پدرسالار طنز اودسا؛ ميخاييل ژوانتسکي
ميخائيل ژوانتسکي مرد شماره يک اودسا در ادبيات دوران مدرن در طنزپردازي، نمايشنامهنويسي جدي و تراژيک بود. تلاشهاي او افسانه زنده اودسا، نام تجاري اودسا و شکوه طنز را تقويت کرد. ژوانتسکي با ترکيب نقشههاي کارناوال و غناي زبان بابل با کنايه و دقت در جزئيات ايلف و پتروف، پدرسالار طنز اودسا به شمار ميآمد.
ميخائيل ژوانتسکي در ۶ اوت ۱۹۳۴ در شهر اودساي اتحاد جماهير شوروي اوکراين در خانواده پزشکان (امانوئل مويزويويچ و رايسا ياکوولونا) متولد شد. وي در سال ۱۹۵۶ از موسسه مهندسين دريايي اودسا با مدرک مهندس مکانيک تجهيزات حملونقل بنادر فارغ التحصيل شد و در بندر تجاري اودسا به عنوان مکانيک شروع به کار کرد. او در آنجا نوشتن هجو در يک تئاتر محلي را آغاز نمود. وي معتقد بود: «شانس يک کمدين براي کسب درآمد در هر محصول معيوب و برنامهاي که حزب کمونيست تاکنون انجام داده، ساخته شدهاست.»
او بسيار باهوش و کنجکاو بود و هنگام برقراري ارتباط و کار با افراد مختلف در بندر متوجه موقعيتها، ويژگيهاي گفتار و لحن صداها شد که سپس بازتاب آنها در مينياتورهاي محبوب وي شنيده شدند. او اوقات فراغتش را در يک تئاتر آماتور و يک نمايش متنوع “Parnas-2” سپري نمود. او در آنجا با رومن کارتسف و ويکتور ايلچنکو ملاقات کرد و آنها در مدت زمان کوتاهي به مجريان مشهوري تبديل شدند. او از سال ۱۹۶۰ شروع به اجراي مونولوگهايي کرد که زندگي روزمره را در اتحاد جماهير شوروي دگرگون ميکردند.
آرکادي ايساکوويچ و رايکين بت بازيگران و نويسندگان جوان اودسا بودند. رايکين افراد مستعد را براي تئاتر جوانان به کار ميگرفت و کارتسف به همراه ايلچنکو خيلي زود دعوت به همکاري با اين هنرمند مشهور را دريافت کردند. در سال ۱۹۶۴، ژوانتسکي نيز به لنينگراد نزد رايکين رفت و زادگاهش را ترک کرد.
از ابتداي همکاري آنها، طرحها و مونولوگهاي معروفشان به سرعت جزئي از فولکلور شهري شد. اما بعد از آن ژوانتسکي برنامه متنوعي با عنوان چراغ راهنمايي را براي رايکين ايجاد کرد که به يکي از بهترين نمايشهاي تئاتر وي تبديل شد. ولي پس از سپري شدن مدت زمان کوتاهي، اين دو نابغه با اين که روابط خوبي با همديگر داشتند در سال ۱۹۶۹ از هم جدا شدند. اما او به همکاري خود با کارتسف و ايلچنکو ادامه داد و در مجموع، حدود ۳۰۰ مونولوگ و صحنه براي آنها نوشت. در اين زمان، ژوانتسکي کار انفرادي خود را روي صحنه آغاز کرد و مخاطبان به سرعت شيفته سبک شوخطبعي او شدند. آثار ژوانتسکي در هنگام خوانده شدن از قدرت فوقالعاده قلم نويسنده حکايت ميکردند. او با نگاه خود ارتباط ويژهاي با مخاطبانش برقرار ميکرد و کنايههاي درخشان در هر عبارت نشاندهنده ذهن خلاق راوي بودند که باعث ميشدند هر کلمه، تحسين مخاطبان را به همراه داشته باشد. وي سپس با حضور در برنامه تلويزيوني طنز شوروي به نام “در اطراف خنده”، محبوبيت بيشتري پيدا کرد.
او در سال ۱۹۷۸ به اتحاديه نويسندگان شوروي پيوست و چندين کتاب طنز و هجو تاليف کرد. نويسندگي و اجراي حرفهاي ژوانتسکي علاوه بر جوايز و سفارشات بيشمار، عناوين افتخاري متعددي را نيز براي وي به ارمغان آورد. برخي از عناوين افتخاري که به ژوانتسکي اعطا شد عبارتند از:
- در اول آوريل ۱۹۷۶سياره کوچکي کشف شد که نام آن را ۵۹۳۱ Zhvanetskij گذاشتند.
- عضو اتحاديه نويسندگان (۱۹۷۸–1991)
- شهروند افتخاري اودسا (۱۹۹۴)
- هنرمند خلق اوکراين (۱۹۹۹)
- هنرمند شايسته فدراسيون روسيه (۲۰۰۱)
- هنرمند شايسته جمهوري خودمختار کريمه (۲۰۰۲)
- تغيير نام بلوار هنر در اودسا به بلوار ژوانتسکي (۵ آوريل ۲۰۰۹)
- هنرمند خلق روسيه (۲۰۱۲)
ژوانتسکي يکي از ساکنان قديمي مسکو بود اما او زادگاه خود “اودسا” را هرگز فراموش نکرد و به طور منظم به جشنواره هاي ادبي و ساير شهرها ميآمد و در تابستان در کلبه قديمي خود در Arcadia استراحت ميکرد.
او نويسنده، طنزپرداز و مجري شوروي و روسي بود که به خاطر نمايشهايش که بيشتر آنها به بررسي جنبههاي مختلف شوروي و زندگي روزمره پس از شوروي ميپرداختند به شهرت رسيد. او استاد کلمات سوزاننده و ظريف اما داراي بيان طنزآميز با ارزش واقعي بود. در کارهاي او شوخيهاي مبتذلي که هم اکنون در برنامههاي تلويزيوني از آن براي خنداندن لحظهاي مخاطبان استفاده ميشود اصلا وجود نداشت. ميخائيل ژوانتسکي بهترين کمدين استندآپ و نويسنده طنز روسيه بود. وي نويسنده و مجري کارهاي هجو بود که از اعتبار ملي برخوردار شد.
گنادي خازانوف، “کمدين مشهور روسي” معتتقد است که: “براي اکثر افراد متفکر، او نماد طنز در روسيه است”.
- Raikin, Memories نيز در توصيف ژوانتسکي ميگويد: “ژوانتسکي براي خودش تئاتر است. وقتي او با کيف قديمي خود و پر از متن روي صحنه ميآيد به کسي جز شنوندگان و مخاطباني که هرگز او را نمي ترسانند هيچ احتياجي ندارد”.
ژوانتسکي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي با شوخ طبعي سوزاننده اما سبک، محبوبيت خود را تا حدي حفظ کرد و در عصر جديد نيز هنرمند مطرحي بود. مونولوگ معروف او به نام Turnstiles “در حاشيه خزنده آزادي” با اين که در سال ۱۹۸۲ نوشته شده بود اما اولين بار در سال ۲۰۰۰ اجرا شد.
در سالهاي اخير، ژوانتسکي با پخش “مجموعه بهترين آثار تلويزيوني همه ژوانتسکي” به طور فعال در تلويزيون کار کرد. وي همچنين در سراسر روسيه و خارج از کشور برنامه اجرا ميکرد و نويسنده کتابهاي “سال براي دو نفر”، “جلسات در خيابانها”و”اودساي من” و همچنين بنيانگذار تئاتر مينياتورهاي مسکو و رئيس جشنواره بينالمللي فيلم اودسا “دوک طلايي” بود.
ژوانتسکي هميشه مجبور بود که خود را با واقعيت هاي جديد و متغير سازگار کند. او بعضي اوقات آن قدر مردم را ميخنداند که در نهايت از شدت خنده، گريه ميکردند.
جذابيت کارهاي او به حدي بود که وقتي NTV “بزرگترين ايستگاه تلويزيوني خصوصي روسيه” يک سريال ۱۶ قسمتي از ژوانتسکي را پخش کرد و به او نشان داد که وي در حال خواندن مجموعه کارهاي سي سال گذشته است اما، همين برنامه در بالاترين رتبه قرار گرفت.
ژوانتسکي ميگويد: “شوخ طبعي واقعي شامل طنزي عميق، گزنده، خندهدار و غمانگيز هست که باعث خنده روسها معمولاً به خودشان ميشود که ناياب شدهاست”.
پس، اصل هجو وي نيز بر اين اساس استوار بود که او گام به گام، طرح به طرح، دائرهالمعارفي از پوچ بودن شوروي ايجاد کرد که سرانجام ناخواسته معلوم شد که تاريخ واقعي دولت شوروي است.
علاوه بر اينها محبوبيت نمايشهاي او به حدي بودند که هم در روسيه و هم در خارج از کشور مخاطبان فراواني داشتند. وي رابطه خوبي با تماشاگران داشت به حدي که بعضي اوقات، اگر مخاطبان پاسخي نميدادند او دوباره شوخي را ميخواند و ميگفت:”گوش کن، واقعاً خيلي خندهدار است”.
ژوانتسکي چنان شناخته شده بود که بوريس يلتسين به عنوان رئيس جمهور او را ستايش ميکرد و هميشه يادداشت تبريک تولد براي او ميفرستاد.
در نهايت، او در شش نوامبر سال ۲۰۲۰ در سن هشتاد و شش سالگي در مسکو چشم از جهان فرو بست و نام و آثارش تا ابد جاودانه شدند.
براي آشنايي بيشتر با طنزپردازان روسي و طنز و شوخ طبعي در ادبيات روسيه ميتوانيد اين سلسله مطالب را در سايت دفتر طنز حوزه هنري بخوانيد.
تاليف و ترجمه: ياسمن حسيني، دفتر طنز حوزه هنري
منابع:
Mikhail Zhvanetsky, https://en.wikipedia.org/wiki/Mikhail_Zhvanetsky
Renowned Russian Satirist Zhvanetsky Dies at Age 86, https://www.themoscowtimes.com/2020/11/06/renowned-russian-satirist-zhvanetsky-dies-at-age-86-a71978
The patriarch of the Odessa humour, http://odessa360.net/en/mikhail-zhvanetsky-en/
Prominent Russians: Mikhail Zhvanetsky, https://russiapedia.rt.com/prominent-russians/entertainment/mikhail-zhvanetsky/