اعجاز ایجاز؛ نگاهی بر شعر طنز فرانو
نویسنده: بنیامین نوری
شعر طنز فرانو چیست؟
اسماعیل امینی شعر فرانو را اینگونه معرفی میکند:
«گونهای از شعر کوتاه منثور است با زبان ساده و برخی از ظرافتهای زبانی و اشارات طنزآمیز.»
نام «فرانو» را اکبر اکسیر برگزیده، او دراینباره میگوید:
«با اجازه میخواهم برای شعر دهه هشتاد و آینده شعر معاصر یک نام پیشنهاد کنم به نام فرانو، به معنی فراتر از نو.»
معروفترین شعری که در این قالب سروده شده، اثر خود اکبر اکسیر است:
بهزیستی نوشته بود:
شیر مادر، مهر مادر، جانشین ندارد
شیر مادر نخورده، مهر مادر پرداخت شده
پدر یک گاو خرید
و من بزرگ شدم
اما هیچکس حقیقت مرا نشناخت
جز معلم عزیز ریاضیام
که همیشه میگفت:
گوساله، بتمرگ!
مهمترین ویژگیهای شعر طنز فرانو:
فرانو شعری کوتاه است.
۱. وزن ندارد. (البته اگر وزن و هارمونی داشته باشد اشکالی ندارد.)
۲. زبانش محاوره و ساده است. (نیازی به لغتنامه ندارد.)
۳. از نظر زبانی طنز و جد را توأمان با هم و گاهی جدا دارد.
۴. از تمام تمهیدات لفظی و معنوی حق دارد به طرز ماهرانه و زیرپوستی بهره ببرد، مثل ایهام، کژتابی، تعقیدات زبانی که طنزآور باشد و…
۵. سوژه فرانو موضوعات ملموس اطراف خودمان است هر چند پیش پا افتاده.
۶. استفاده به جا و شاعرانه از محاورات عامه، مَثَلها و متلها و اصطلاحات روز و فرهنگ عامه.
۷. میتواند از ترکیبهای وارونه به شرط این که فضای زیباتری را خلق کند استفاده کند، مثلاً توپ پنجره نشکند، پنجره توپ را بشکند!
۸. فرانو نیازی به سناریونویسی ندارد. موضوعش اتفاقی است.
۹. در فرانو یا شروع شعر باید ضربه بزند یا پایانبندی شعر.
۱۰. شعر فرانو، بازی با کلمات، کاریکلماتور و جوک نیست، فرق ظریفی با این سه مقوله دارد که با مختصر لغزش و غفلت از دست خواهد رفت. (در ادامه مفصل به این نکته خواهیم پرداخت.)
۱۱. فرانو دعوتی است به آزاد اندیشیدن و آزاد نگریستن.
۱۲. فرانو یک واژه است و ترجمه پست مدرن نیست.
۱۳. با بهکارگیری یک یا دو قسمت از این موارد در یک تکه شعر نمیتوان مدعی سرودن شعر فرانو بود؛ دستکاری یک کاریکلماتور / دستیابی به یک طنز موقعیت رکیک که در اصل هجو است / یا لطیفههای جملهسازی جدید.
۱۴. فرانو بر خلاف انواع شعر پیش از آنکه نوشتنی باشد، خواندنی است.
۱۵. کاشف فرانو یک فرد یا جریان ادبی خاص نیست.
۱۶. شعر فرانو اولین بار که خوانده شد باید حالات زیر را در مخاطب ایجاد کند:
۱۷. در قرائت اول: الف) لبخندی مشکوک به ریشخند. ب) درخواست تکرار قرائت.
۱۸. در قرائت دوم: الف) به فکر فرو رفتن. ب) تأیید شعر.
۱۹. در فرانو خبری از مضامین عاشقانه و دوم شخص مفرد مؤنث نیست.
۲. در فرانو جایی برای تعهدات مذهبی و سیاسیبازی وجود ندارد.
۲۱. فرانو بعد از عرضه باید هر دو طیف عام و خاص را قانع کند.
تفاوت بین کاریکلماتور و فرانو چیست؟
۱. در فرانو خبری از سیاسیبازی و مضامین عاشقانه نیست ولی کاریکلماتور محدودیتی برای موضوع و مضامین ندارد. اتفاقاً ما کاریکلماتورهای عاشقانه زیادی داریم:
«قلبم را با قلبت میزان میکنم.» (پرویز شاپور)
«به دلم آمد میآیی، آمدی، دلم رفت.» (مهدی فرجاللهی)
«قول میدهم دیگر از تو چشم برندارم، بیا دوباره برویم طباخی.» (طاهر نیک آزاد)
۲. ظاهر کایکلماتور خیلی کوتاهتر از فرانو است.
۳. نوشتن فرانو کاملاً اتفاقی است و باید بدون سناریونویسی خلق میشود اما کاریکلماتور هم به صورت اتفاقی و هم به شکل فعال نوشته میشود.
۴. کاریکلماتور یک چیزی بین جمله قصار و شعر است ولی فرانو یک قالب شعری است.
برخی ادامهدهندگان فرانو:
- منصور بنیمجیدی
- داوود ملکزاده
- محمد رضایی
- حمیدرضا اقبالدوست
- حامد اشرف زارعی
- حسین مقدسینیا
- حسین ابراهیمی
سه شعر از ادامهدهنگان شعر فرانو:
۱. با زنها باید از روبهرو حرف زد
مثل یک مرد
چشم در چشم
محکم ایستاد و گفت:
«چشم!»
(حسین ابراهیمی)
۲. با احترام وارد مجلس شد
احترامش را نگه داشتند
خودش را با اردنگی انداختند بیرون!
مجلس زنانه بود!
(حسین مقدسینیا)
۳. سر خورده شده بودم
اهمیت ندادم
.
.
.
تا ته خورده شدم
(حامد اشرف زارعی)
چگونه شعر طنز فرانو بنویسیم؟
خود اکبر اکسیر میگوید:
«والا نه کلاس میخواهد، نه کارگاه میخواهد، نه رفتن پیش اساتید بزرگوار، نه ریش بزی و نه عینک بوف کوری!»
به نظرم برای نوشتن شعر فرانو بهتر است تا میتوانید شعر فرانو بخوانید. برای شروع هم کتابهای اکبر اکسیر گزینههای خوبیاند. دیگر خواندن و نوشتن با خودتان، شما را به خیر و ما را به سلامت.
با تشکر از نوشتههای:
اکبر اکسیر
منصور بنیمجیدی
دکتر یحیی طالبیان
فاطمه تسلیم جهرمی
پایان
برای مطالعه سایر مقالات اینجا کلیک کنید.