علی اکبر دهخدا زودتر از دیگران متوجه کمبود کلمه در جهان شد
علی اکبر دهخدا زودتر از دیگران متوجه کمبود کلمه در جهان شد
نویسنده: سارا ملاعباسی
در این روزگار اگر علی اکبر دهخدا را بشناسیم اولین چیزی که به خاطر می‌آوریم «لغت نامه دهخدا»ست.
اما اگر بیشتر او را بشناسیم خواهیم دانست که او بیش از این‌ها به علم ادبیات و فرهنگ خدمت کرده است.
دهخدا متولد ۱۲۵۷ هجری شمسی در تهران است. مردی که در عمر ۷۷ ساله خود اتفاقات مهمی را به چشم دید و تنها اشتراکش با ما این است که هر دو توانستیم رفتن از قرنی به قرن دیگر را تجربه کنیم.
دهخدا از همان ابتدا علوم رایج زمان خود را آموخت و بعد از آن در جوانی و بدون نیت چشم و هم‌چشمی زبان فرانسه را هم یاد گرفت.
اولین فعالیت او در حوزه سیاست و در وزارتخانه بود و بعد از چند سال از طرف میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم تبریزی دعوت به همکاری شد و هفته‌نامه «صوراسرافیل» را در سال ۱۲۸۶ چاپ و منتشر کرد.
البته تعداد شماره‌های چاپ شده این نشریه به بالاتر از عدد ۳۲ نرسید و برخلاف اسمش بارها و بارها توقیف شد. با این وجود، «صور اسرافیل» نقطه مهم تاریخ روزنامه‌نگاری نوین ایران محسوب می‌شود.
یکی از مهمترین بخش‌های این روزنامه ستون «چرند و پرند» بود که دهخدا آن را با امضای «دخو» می‌نوشت.
دهخدا در این ستون، حکومت وقت را نقد و از مشروطه خواهان حمایت می‌کرد، به وضعیت اجتماعی و باورهای خرافه مردم می‌پرداخت و سعی می‌کرد با نقد خرافات و باورهای نادرست، باعث پیشرفت افکار عمومی شود.
با وجود آنکه این نشریه جزو اولین روزنامه‌هایی بود که به طور رسمی در کوچه و بازار به دست بیشتر مردم می‌رسید، مردم خوانده و ناخوانده آن را نقد نمی‌کردند و همه نمی‌توانستند درباره آن اظهار نظر کنند.
البته پراکنده منتشر شدن هفته نامه در ۳۲ شماره، تعطیل شدن آن بعد از یک سال و یک ماه فعالیت و بارها محاکمه شدن دهخدا هم در این اتفاق بی‌تاثیر نبود.
این شرایط به گونه‌ای پیش رفت که بعد از به توپ بستن مجلس از سوی لیاخوف روسی، میرزا جهانگیرخان اعدام شد و دهخدا ناچار به اروپا سفر کرد.
گویا معنای بدون چاره بودن در همان زمان هم متفاوت بود و زمانی که خود پادشاهان، مملکت را گرو می‌گذاشتند تا بتوانند به اروپا بروند، دهخدا ناچار به ترک کشور شد.
البته که او حق رفاقت را هم ادا کرد و به جای استوری گذاشتن و پاک کردن قبل از ۲۴ساعت، قطعه «یاد آر ز شمع مرده یار آر» را در رثای دوست و رفیق خود میرزاجهانگیر خان سرود.
دهخدا در سال‌های تبعید سرانجام به ترکیه رفت و به جای رسیدگی به کارهای شخصی، حداقل پانزده شماره از «سروش» را سردبیری و منتشر کرد.
او با بازگشت به کشور، پس از جنگ جهانی اول و روی کار آمدن رضاخان از کار سیاسی کناره گرفت و به کار گردآوری لغت روی آورد.
ظاهراً او زودتر از دیگران متوجه شد که جهان با بحران کمبود کلمه برای گفت‌وگو مواجه شده و شاید اگر «دهخدا»های سایر کشورها هم چنین کاری می‌کردند، جنگ جهانی دومی به راه نمی‌افتاد.
لغت‌نامه دهخدا بزرگ‌ترین دستاورد علمی علامه دهخداست. او در ۴۵ سال کوشش پیگیر توانست بیش از سه میلیون برگه از نوشته‌های استادان ادب فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتاب‌های تاریخ و جغرافیا، پزشکی، اخترشناسی، ریاضی، فلسفه، فقه و بسیاری دیگر فراهم آورد.
در اصل او با این تلاش نشان داد که شروع نکردن کارها به دلیل کمال‌گرایی، بهانه‌ای بیش نیست و نباید بر «تنبلی» نام‌های شیک گذاشت.
«امثال و حکم» نیز که مجموعه گردآوری شده ضرب‌المثل‌های فارسی است از دیگر آثار مهم اوست. این کتاب آنقدر پرنور و روشن است که منبع الهام بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر بود.
نویسندگان صفحات مجازی نیز اگر نگاهی گذرا به آن بیندازند می‌توانند جملات قصار بهتری نسبت به بریده‌های ترجمه شده بعضی کتاب‌ها پیدا کنند و بازدید صفحات‌شان را بالا ببرند.
به طور کلی علی اکبر دهخدا جزو معدود افرادی است که در چند حوزه فعالیت می‌کرد و چهره‌های سیاسی اجتماعی و فرهنگی ادبی او، یکی بهتر از دیگری به جامعه خدمت می‌کردند.
«ترجمه عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه روح القوانین، فرهنگ فرانسه به زبان فارسی، تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو، تصحیح دیوان حافظ، مجموعه مقالات، پندها و کلمات قصار و دیوان دهخدا» از دیگر اثرهای ارزشمند این ادیب برجسته به شمار می‌رود.
سرانجام علی اکبر دهخدا پس از گذراندن اتفاقات مهم تاریخی و خدمت به سیاست، فرهنگ، علم و ادب ایران در هفتم اسفند ۱۳۳۴ خورشیدی در تهران چشم از دنیا فروبست و در ابن بابویه شهرری به خاک سپرده شد.
هر چند که او خدمات زیادی در حوزه فرهنگ و ادبیات انجام داد اما مهمترین فعالیت دهخدا در حوزه طنز به طنز مطبوعاتی و ستون «چرند و پرند» می‌رسد که در کتابی با همین نام گردآوری شده و علاقه‌مندان به نویسندگی در حوزه مطبوعات و طنز مطبوعاتی می‌توانند از آن بهره ببرند.
معدود اشعار طنز دهخدا نیز برخلاف نثرهایش، ادیبانه بودند و قطعات معروفی در میان آنها دیده می‌شود.
گفتنی است دخو تنها اسم مستعار دهخدا در صور اسرافیل نبود، او با اسامی دیگری همچون «اسیرالجوال»، «برهنه خوشحال»، «جغد»، «خادم الفقرا دخوعلی»، «خرمگس»، «آکبلای»، «دمدمی»، «رئیس انجمن لات ولوت ها»، «سگ حسن دله»، «نخود همه آش» و… نیز طنز می‌نوشت و می‌سرود. با این وجود باز هم منتقدان پیدایش می‌کردند و او را پای محکمه می‌کشاندند.
با تمام این اتفاقات و فراز و نشیب‌ها، در نهایت این آثار دهخداست که پس از سال‌ها همچنان تجدید چاپ می‌شود و کتابخانه‌ها را غنی می‌کند، هم از نظر حجم و اندازه و هم از نظر علم و فرهنگ.
پایان
برای مطالعه معرفی سایر طنزپردازان ایران و جهان اینجا کلیک کنید.