«شربت اندر شربت» منتشر شد
کتاب «شربت اندر شربت» نوشته دکتر همايون عليدوستي توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد. عليدوستي در اين مجموعه به بررسي کارکردهاي بلاغي شعر طنز دوران انقلاب اسلامي پرداخته اشت. کتاب شامل ده فصل و ۵۴۸ صفحه است. فصل‌هاي «شربت اندر شربت» عبارتند از:
- تعاريف طنز
- تقسيم بندي طنز از نظر موضوع و محتوا
- پيشينه طنز در شعر فارسي
- کارکردهاي بلاغي و موسيقايي
- بررسي ويژگي‌هاي شعر طنز
- کارکردهاي نحوي و زباني
- قالب‌هاي عروضي
- کارکردهاي معنايي
- طنز آوران انقلاب اسلامي
- نتايج و پيشنهادها
دکتر عليدوستي در مقدمه کتاب مي‌گويد:
«شعر، از ديرباز، محملي براي بيان آرمان‌ها، نگرش‌ها، کاميابي‌ها و شکست‌ها در متن جامعه بوده است. طنز و بهره‌گيري از آن، از اساسي‌ترين عناصر کاربردي ادبيات در ابعاد گوناگون سياسي، اجتماعي، تاريخي، ديني، فرهنگي به شمار مي‌آيد.
تلفيق محتوايي و ساختاري طنز با افکار و انديشه‌هاي فرهنگي، سياسي، و اجتماعي و تصاوير ارائه شده در اين گونه ادبي، ارزش و اهميت اين بخش از ادبيات را بيش از پيش روشن کرده و آن را به عنوان يکي از بسترهاي پُرتأثير در شناخت وجوه عمده جامعه‌شناختي قرار داده است.
اين ژانر ادبي، در جريان مراحل تاريخي و تطورات سبکي و بلاغي در چند دهه اخير،در قلمروهاي ادبي تازهاي قدم نهاده است و با برخورداري از پشتوانه‌هاي بلاغي و تصويري، پژوهش‌هاي تازهاي را مي‌طلبد تا ابعاد گوناگون آن بهتر و بيشتر شناسايي شود.
بررسي آثار طنزپردازان انقلاب اسلامي، گوياي اين واقعيت است که شاعران اين دوره، توانسته‌اند با بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي زباني و ادبي، به شيوه‌ها و شگردهاي جديدي در پردازش طنز دست يابند که بخش قابل توجهي از اين شيوه‌ها مرهون کارکردها و هنجارهاي سبکي و بلاغي است. اين هنجارها، هم در ساختارهاي لفظي و هم در ساختارهاي معنايي، خود را نشان داده‌اند.
بي‌گمان، شناسايي اين ساختارها، علاوه بر آنکه موجب شناخت ويژگي‌هاي سبکي شعر طنز مي‌شود، زمينه‌اي براي پيدايش جريان‌هاي ادبي نوين و زايش سبک‌ها و نگرش‌هاي جديد در شعر طنز نيز خواهد شد.
در ساليان پس از انقلاب اسلامي، شعر طنز،دستخوش تحولاتي شد. بسياري از اين تحولات، پديده‌اي نو در تاريخ ادبيات فارسي به شمار مي‌آيند. شعر طنز در اين دوره ادبي در اشکال گوناگون نظير: طنز فرهنگي، طنز سياسي، طنز دانشجويي، طنز خانوادگي؛ و گاه در شکل‌هاي فکاهه و هجو ظاهر شد.
پديد‌آورندگان اين آثار، اغلب کساني هستند که با الهام از نخستين شعارهاي انقلاب، در پي ايجاد نگرشي نو در شعر فارسي بودند. شاعراني چون: مرحوم کيومرث صابري (گل‌آقا)، عمران صلاحي، منوچهر احترامي، ابوالقاسم حالت و بهاء‌الدين خرمشاهي، از پيشگامان اين تحول بوده‌اند.
همزمان با اين گروه از طنزپردازان، شاعراني نظير: سلمان هراتي، حسن حسيني، قيصر امين‌پور و عليرضا قزوه نيز در برخي سروده‌هاي خود، براي بيان مفاهيم اجتماعي، از چاشني طنز بهره گرفتند و جوهره طنز در کلام آنان سرايت کرد که اين به پيدايش شعرهايي از جنس اعتراض منجر شد. پيدايش اين تحول، باعث افزايش ساختارهاي طنز، به‌خصوص در مناظرکنايه، پارادوکس، هنجارگريزي، و نقيضه‌پردازي گرديد که جريان‌هاي ادبي موجود در شعر فارسي را تحت تأثير قرارداد.
اگر نقطه آغاز شعر طنز انقلاب اسلامي را نقطه شروع انقلاب اسلامي بدانيم، بايد بگوييم که در اين برهه تاريخي، شعر طنز همانند ديگر انواع ادبي، تحولات و تطورات زيادي از لحاظ ساختارهاي صوري و معنايي داشته باشد.
از لحاظ صوري، فرم و قالب شعر طنز از شکل‌هاي قديمي نظير قالب‌هاي مسمط، مستزاد و بحر طويل تا حدودي فاصله گرفته و زبان شعر طنز، تغييرات چشمگيري داشته و از لحاظ معنايي دامنه گسترده‌تري يافته است. زيرا در ساليان نخست پيروزي انقلاب اسلامي، شعر طنز که عمدتاً در مطبوعات انعکاس مي‌يافت، بيشتر در حوزه مفاهيم سياسي و برخي تعارضات اجتماعي خلاصه مي‌شد؛ ولي به تدريج دامنه آن گسترش يافت و همه بخش‌هاي موضوعي ديگر را در بر گرفت.
از ويژگي‌هاي بارز شعر طنز انقلاب اسلامي، رعايت موازين اخلاقي و پاي‌بندي به اصول است. طنزپردازان انقلاب اسلامي ، به ندرت از خط قرمزهاي عرفي و اخلاقي پاي فراتر مي‌نهند و براي همين بسامد واژگان رکيک و هزل‌آلود در دايره واژگاني آنها بسيار اندک است.
طنز انقلاب، نوعي ادبي است که با به کار بردن شگردهاي مختلف و کارکردهاي متفاوت و در عين حال، طبعي ملايم، همچنين متعهد و مسئول نسبت به اهداف انقلاب اسلامي، سعي مي‌کند بدي‌ها و ناراستي‌هاي موجود در جامعه را گوشزد کند و مردم و جامعه را به بصيرت و تنبه اجتماعي و سياسي برساند. (طاهري، ????: ??)
محمدرضا سنگري ، پژوهش ادبيات انقلاب اسلامي، در‌اين‌باره مي‌نويسد: «طنز انقلاب که درخشان‌ترين نمونه‌هاي آن در مجله گل‌آقا به چاپ مي‌رسيد، طنز موقر، استوار و فاخري بود که با حفظ حريم و کرانه‌هاي ارزشي، همه ويژگي‌هاي طنز موفق و تأثيرگذار را در خويش داشت.» (سنگري، ????:??)
نگارنده، براي دستيابي به اين هدف، با روش تحليل محتوايي و استنادي و استخراج نمونه‌ها از آثار موجود، توانسته است ضمن بررسي متون شعري طنز در اين محدوده زماني، به رويکردهاي بلاغي و ادبي آنها بپردازد و تا حد قابل توجهي سمت و سوي فکري، ادبي و زباني شعر طنز انقلاب اسلامي را بازيابي واشکافي کند.
از ويژگي‌هاي اصلي اين جستار ادبي، طرح مباحثي در حوزه قابليت‌هاي لفظي و معاني شعر طنز اين دوره ادبي است که دربرگيرنده مطالبي همچون: کارکردهاي بديع، معاني، بيان، ويژگي‌هاي موسيقايي، کارکردهاي نحوي و زباني و آسيب‌هاي به وجود آمده از اين کنش‌ها در حوزه‌هاي گوناگون است.
شناخت شيوه‌هاي پردازش، نوع نگرش و ميزان تأثيرپذيري شاعران از طنزپردازان متقدم و تأثيرگذاري آنان بر جريان‌هاي اوليه شعر معاصر، از ديگر يافته‌هاي اين جستار است.
نگارنده، در اين پژوهش، علاوه بر ارزيابي کمي و کيفي رويکرد بلاغت در گونه طنز، از بررسي ساير ظرفيت‌هاي زباني و ادبي آن غافل نمانده و از نگاه‌‌هاي مختلف به معرفي و شناسايي آنها پرداخته است.
نتايج پژوهش، نشان‌دهنده برخي تحولات بلاغي در حوزه شعر طنز در اين دوره است که موسيقي لفظي و معنوي و توسعات معنايي را در بر مي‌گيرد. کشف الگوهاي نوين ادبي مرتبط با طنز، و آسيب‌هاي زباني شعر طنز انقلاب اسلامي، از ديگر نتايج اين پژوهش است.»