زندگينامه و معرفي آثار منوچهر نيستاني
وقتي که تاريخ ادبيات معاصر کشور را کنکاش مي‌کنيم به برخي نام‌ها و اسامي برمي‌خوريم که در دوره‌هاي مختلف بسيار پرآوازه و فعال بودند، شخصيت‌هايي نظير منوچهر نيستاني که امروز جز نامشان و دفتر شعري که به سهولت در دسترس نيست، چيز زيادي باقي نمانده است. منوچهر نيستاني شاعر معاصر ايراني است که در قالب‌ها و شکل هاي مختلف همچون غزل و نيمايي شعر سرود. مضامين اصلي شعرش را «اندوه» دانسته‌اند. (?) تخلص او در شعر «بهمنش» بود، وي افزون بر سرودن شعر در زمينه پژوهش ادبي و ترجمه نيز آثاري از خود برجاي گذاشته است. (?)
زندگينامه منوچهر نيستاني
منوچهر نيستاني چهارم آبان ???? خورشيدي در کرمان چشم به جهان گشود. او تحصيلات خود را تا پايان مقطع متوسطه در زادگاهش گذراند. تحصيل خود را در مدرسه دارالفنون ادامه داد و همين آغاز راهي براي سرودن شعر شد. پس از پايان دوره هاي آموزشي اوليه در ???? خورشيدي در دانشسراي عالي تهران شروع به تحصيلات آکادميک کرد و در ???? خورشيدي در رشته زبان و ادبيات فارسي موفق به اخذ مدرک کارشناسي شد.
نخستين اشعارش در روزنامه‌هاي بيداري و انديشه کرمان چاپ شد. شعرهاي تند سياسي‌اش را با نام مستعار در روزنامه‌هاي چلنگر، توفيق، رزم و مردم به چاپ رساند. نيستاني چند شعر هم براي کودکان سروده است. او شعرها و نوشته‌هاي کودکانه‌اش را در سال‌هاي ???? تا ???? بيشتر با نام مستعار «ني‌ني» در صفحه کودکان مجله «اميد ايران» به نام‌هاي «بچه‌هاي امروز» منتشر مي‌کرد.(?)
نيستاني مدت‌ها در کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان اشتغال داشت.
اشعار نيستاني
مضامين شعرهاي نيستاني اعتراضي و آکنده از احساسات بود. از کلمات و تعابير روزمره و عاميانه در سرودن شعر بسيار بهره مي برد. نيستاني بسيار پخته و مستقل شعر مي سرود. از نيستاني آثار چاپ‌نشده‌اي نيز در زمينه پژوهش وجود دارد که مرگ مهلت انتشار آنها را به او نداد. از جمله آنها «يادداشت‌هايي بر کناره کتاب» است که گردشي در ديوان‌هاي شعر از جمله «ديوان نظامي» و «مقدمه‌اي بر مقدمه متون کهن فارسي» است.
طنز از مهم‌ترين مولفه‌هاي شعري منوچهر نيستاني به‌شمار مي‌رود. نيستاني در اشعارش از طنزي کلامي سود مي‌جويد و از نمونه‌هاي اين شعرها مي‌توان به شعر «امتحان و حق» اشاره کرد. نيستاني حتي در نثر نيز به طنز گرايش دارد و در ستون «چيزبرگر» به نکات ظريف و باريکي اشاره کرده است که مخاطب را به‌نوعي به بيداري و آگاهي دعوت مي‌کند. نيستاني هم در ساختار و هم در مضمون غزل نوآوري کرده است. او زبان شعر را به زبان گفتار و محاوره نزديک کرده است. او حتي توانست بسياري از لحن‌ها که تا آن روز به شعر راه‌نيافته بودند وارد شعر کند.(?)
غزل سرايي منوچهر نيستاني
نيستاني را از مبتکران غزل در تاريخ معاصر ادبيات ايران مي شناسند. در واقع غزل پس از نيما يوشيج با منوچهر نيستاني شروع شد و او نيما را زودتر از بقيه درک کرد. وي با هنجارگريزي نوشتاري و همچنين شکستن ساختمان غزل، موفق شد، مسير جديدي را براي سرودن غزل بگشايد و براي همين در غزلي ناگاه، ? بيت با وحدت طولي مصرع‌ها ديده مي‌شود و بيت سوم سه مصرع مي‌شود يا در قالب جملات معترضه غالبا بي‌فعل، هنجار نوشتاري غزل شکسته مي‌شود.
منوچهر، تسلط بسياري زيادي به ادبيات کهن داشت. او از طريق غزل‌هاي نو و غزل‌واره‌هايش و با لحن سياسي اجتماعي خاص خود، توانست در ادبيات دهه ?? جايگاهي براي خود پيدا کند. همين باعث شده شعر او خيلي دورتر از خواست‌هاي مخاطب امروزي باشد که بيشتر به ساده‌نويسي و حتي ساده‌انگاري مي رود. طنزي گزنده و گريزناپذير و تلخ تم اصلي در کارهاي نيستاني است.(۵)
نيستاني با نوآوري در سرودن غزل پيشرو شد. او با دستکاري در فرم بيروني غزل شعرهاي بسيار فاخري سرود. همچنين تجربيات خود را وارد شعر آزاد کرد. (?)
منوچهر با وجود حجم کم آثارش مخصوصا در قالب غزل يکي از تاثير گذارترين و مدرن ترين شاعران معاصر به حساب مي آيد، نخستين بار او بود که اساس سطربندي سنتي غزل را به هم ريخت، بهتر بگويم، غزل را از لحاظ فرم، شالوده شکني کرد و مبناي سطربندي را نه بر وزن که بر معنا قرار داد. همينطور فصل بندي را در غزل رايج ساخت و نه به صورت سطحي که تمام اين دفرم کردن‌ها را با دلالت و منطق انجام مي داد. (?) در شعر او هميشه نوعي ابهام شاعرانه موج مي‌زند، نوعي ابهام که گويي همانجايي است که شاعر وارد شعر خود مي‌شود و اين ابهام ساختگي و تصنعي نيست که در بيشتر اوقات به عنوان امتياز شعر نيستاني خود نمايي مي‌کند.
شب مي رسد زراه، زراه هميشگي
شب با همان رداي سياه هميشگي
ترديد در برابر بد! خوب! نيستي!
سبک و لحن و ويژگي آثار
مجموعه«جوانه» دربردارنده نخستين تجربه‌هاي شاعري اوست و هر چند مجموعه‌اي احساساتي و ساده است، اما شاعر نسبت به انتشار آن هيچگاه احساس پشيماني نکرده است. مجموعه «خراب»، از جهت تکنيکي يک سطح بالاتر است و شاعر سعي دارد با استفاده از زبان کوچه، رنگ و روي تازه‌اي به اشعارش بدهد. در دفتر بعدي، شاعر به شعر کارگري روي مي‌آورد و مايه‌هاي طنز، که در همه دفترهايش کم‌وبيش ديده مي‌شود، اينجا برجسته‌تر نشان مي‌دهد.(?) تغزل، بن‌مايه‌هاي طنز، رگه‌هاي خيامي انديشه، زمينه عاطفي سوگوارانه و شعر کارگري، محورهاي معنايي شعر نيستاني را شکل مي‌دهند. برخي نوآوري‌هاي او در غزل فارسي الهام‌بخشِ غزل‌سراياني مثل حسين منزوي و سيمين بهبهاني بوده است. نيستاني از مبتکرترين غزل‌پردازان نئوکلاسيک زمانِ خود بود و تلاشي فراگير در مسير رسيدن به فرم تازه‌اي در غزل و گسترش امکانات و ظرفيت‌هاي صوري و محتوايي اين قالب داشت.
طنز در اشعار نيستاني
يکي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي شعر نيستاني، طنز خاص او است. نيستاني گويا در زندگي شخصي هم آدمي بوده که احساسات واقعي و افکارش را هميشه زير لايه‌اي از طنز و ياوه گويي پنهان مي‌کرده و استنباط و دريافتش را از وقايع صريح و مستقيم نشان نمي‌داد. اين ويژگي تا حدي در بعضي اشعارش هم نمود يافته و او را دچار نوعي ضد و نقيض‌گويي نشان مي‌دهد که در بهترين حالت مي‌تواند نوعي عرفان خاص نيستاني باشد. اصولا شعر نيستاني، شعر کلام است و اين از تسلط او بر زبان فارسي و گستردگي واژگانش ناشي مي‌شود.(?)
سرانجام منوچهر نيستاني
منوچهر نيستاني در ?? اسفند???? خورشيدي در حالي که تنها ?? سال داشت بر اثر سکته قلبي در تهران چشم از جهان فروبست. مجموعه اشعار منوچهر نيستاني را انتشارات نگاه، منتشر کرده است.
پي نوشت:
- زرقاني، مهدي. چشم‌انداز شعر معاصر ايران: جريان‌شناسي شعر ايران در قرن بيستم. ص. ???.
- «يادي از منوچهر نيستاني در سالگرد تولدش.»
- شريفي، محمد. فرهنگ ادبيات معاصر فارسي. ص. ???.
- ساکي، بهمن. فرهنگ گونه‌هاي نوپديد در شعر معاصر فارسي. ص. ???. «منوچهر نيستاني». «ويژه‌نامه منوچهر نيستاني».
- «منوچهر نيستاني، شاعري که به بهار نرسيد».
- صالحي، سيدعلي. منوچهر نيستاني در «ديداري با خود». زمستان ????.
- شريفي، محمد (????). فرهنگ ادبيات معاصر فارسي. تهران: نشرنو. ص. ???. شابک
ايرنا