خلاقيت هنري توصيه‌بردار نيست |گفتگو با محمدرفيع ضيايي
نگاه کلي تان به طنز جوانان و در واقع طنز امروزي چيست؟
آثاري که من ديدم و احتمالاً گلچيني از آثار طنز پردازان جوان است ، در قالب هاي داستان کوتاه، داستان واره ها و مطالب کوتاه ارائه شده و روي هم رفته بسيار اميدوار کننده بود . ضمن اين که بعضا” بايد واژه طنز را در مورد همه آثار با وسواس به کار برد . شايد در اين مورد بهتر باشد که آثار را در گستره شوخي ، فکاهي ، طنز ، طنز سياه ، گروتسک ، فانتزي و حتي هجو بررسي کرد . محدود کردن آثار به داشتن شرايط طنز ناچار پاره يي از آثار را از دور خارج مي کند .
در کل آثار جوانان در اين مقولات هنوز پيوند زيادي با قالب هاي نوشتاري نشريات طنز و فکاهي قديم ايران دارد ، گر چه به کارگيري واژه هاي نو در مواردي و ابداع قالب هاي جديد نشاني است از جرقه هاي جديد در ادبيات شوخ پردازان جوان .
چه توصيه هاي براي پيشرفت آثار طنز ِ طنزپردازان جوان داريد؟
آثار شوخ طبعانه نوشتاري گونه يي از خلاقيت هاي هنري است و خلاقيت هاي هنري توصيه بردار نيست . آنچه مي تواند در اين مورد راهگشا باشد وجود نشرياتي است که بتواند خط ارتباط بين خالقان آثار و مخاطبان باشد . اگر نشريات متعدد از مخاطبان عام (از شوخي و فکاهي ) گرفته تا مخاطبان خاص (طنز ، طنز سياه و گروتسک ) در ايران منتشر مي شدند ، مي توانستند بنا به سطح و جايگاه آن نشريات آثار خود را ارتقاء دهند . در اين صورت نوعي فعاليت حرفه يي براي خلق آثار برتر صورت مي گرفت . متاسفانه در ايران چندين نشريه از اين گونه را نداريم که با هم مقايسه کنيم . ناچار بايد به نمونه هاي خارجي اين گونه آثار اشاره کرد . مثلا در نشريه « مَد MAD » و « نيويورکر NEWYORKER »که هر دو در آمريکا منتشر مي شوند دو گونه عام و خاص از مطالب و حتي تصاوير طنز و فکاهي به چاپ مي رسد و هر کدام نويسندگان خاص خود را دارند. چاپ اثر در نيويورکر از سطح بالاتري برخوردار است .
تعدد نشريات باعث گسترش رقابت در بهتر نوشتن هم مي شود . موضوع بعدي اين که در بسياري از کشورهاي جهان اين گونه خلاقيت به صورت حرفه يي صورت مي گيرد و نه تفنني . در ايران معمولا اين نوع فعاليت به عنوان کار دوم و يا کاري تفنني به حساب مي آيد و طنز پردازي نوشتاري يک کارحرفه يي به حساب نمي آيد که نويسنده بدون داشتن دغدغه هاي زندگي به خلاقيت بپردازد . در اصل خود نويسنده هم خيلي کار خود را جدي نمي گيرد . نشريه يي که اين آثار را هم چاپ مي کند چندان در کار حرفه يي اش جدي نيست و در اصل از مرحله توليد تا چاپ همه چيز غيرحرفه يي و شوخي برگزار مي شود .
برگزاري جشنواره طنز مکتوب را چه طور ارزيابي مي کنيد و چه پيشنهاداتي براي بهتر برگزار شدن اين جشنواره داريد؟
اين که جشنواره يي به اين خاطر برگزار مي شود امري است بسيار مهم و مفيد . اما جشنواره ها به خودي خود در کلمه بستر سخت افزارهاي هر مقوله يي را آماده مي کنند تا مقولات اصلي در درون آنها به نمايش و بررسي گذاشته شوند . پس آنچه مهم است غناي آن مقولاتي است که مورد بررسي قرار مي گيرد . در اين مورد خاص هر چه محتواي مطالب طنز پردازان غني تر باشد وزنه جشنواره را هم غني تر خواهد کرد . جشنواره ها مي توانند با غني کردن احاطه خود بر حوزه فعاليت شان ديدي وسيع تر از آنچه مي خواهند بررسي کنند را داشته باشند . به اين جهت وجود يک دبيرخانه دائم ضروري است . اين دبيرخانه مي تواند در طول سال هم فعاليت هاي اين گونه از آثار را رصد کند و نهايتا به يک جمع بندي قابل قبولي برسد . اين که هر ساله يک جشنواره به مدت کوتاهي فعال باشد باعث گسستگي دايره فعاليتش مي شود . طبعا اعضاي دبيرخانه بايد افراد علاقه مند و صاحب نظر در اين رشته باشند . در اين صورت خالقان آثار شوق بيشتري براي شرکت پيدا خواهند کرد . چون جشنواره را مرجعي مي دانند که بر اين کار احاطه دارد و از چند و چون استعدادهاي تازه و خلاقيت هاي نو خبر دارد . در دنيا هم اين امر به صورت يک سنت درآمده که تجربه ، تبحر ، دقت و تخصص و صداقت هر جشنواره جايگاه آن را تعيين مي کند . به اين جهت حتي پذيرفته شدن يک اثر در يک جشنواره به تنهايي نوعي امتياز به حساب مي آيد .در اين حالت جشنواره براي پذيرفتن آثار معيارهاي حرفه يي را به کار مي گيرد و خالقان آثار نيز کوشش مي کنند آثار خود را به معيارهاي قابل قبول جشنواره تخصصي برسانند و شرکت در آن را افتخاري براي خود بدانند .